Description
Śpiew gregoriański „przenosi ludzkie dusze ze świata zmysłowego w rzeczywistość wieczną” (św. Jan Paweł II). Melodie gregoriańskie nie tylko ukazują, ale także pozwalają nam doświadczyć obecności sacrum, które prezentuje się poprzez swoje uniwersalne i ponadczasowe piękno. Dlatego można uznać śpiew gregoriański za „najdoskonalszy model muzyki sakralnej” (Benedykt XVI) oraz za „wzór muzyki liturgicznej” (papież Franciszek). Cantus gregorianus to najwspanialszy skarb liturgii katolickiej, który nie tylko odzwierciedla odwieczne piękno Boga, ale także głosi Dobrą Nowinę. Tradycja sięgająca średniowiecza nakazywała, że trzeba tak się modlić i śpiewać, aby dołączyć do muzyki aniołów i do harmonii kosmosu. Spełnia się to w śpiewie gregoriańskim, w którym dochodzi do zjednoczenia i wzajemnej wymiany między widzialnym a niewidzialnym, tym, co zmysłowe a tym, co duchowe. Św. Augustyn pisał, że cantare amantis est. Śpiewa zatem ten, kto kocha, ale także sam śpiew pobudza do miłości. Ci, którzy śpiewają z całego serca, kochają to, co śpiewają, ale także kochają tych, z którymi mogą wspólnie śpiewać w przestrzeni kościoła. Dzięki melodiom gregoriańskim rodzi się w nas umiłowanie liturgii i tęsknota za wartościami, które wykraczają poza wymiar doczesny. Śpiew gregoriański jest „pomostem”, który prowadzi ku nieskończonym horyzontom prawdy, dobra i piękna. Jest on swoistą „drogą piękna” (via pulchritudinis), która przybliża człowieka do Boga. W śpiewie gregoriańskim łączy się i przenika wymiar liturgiczno-duchowy oraz artystyczny. Jest on niezwykłym dziedzictwem, w którym dostrzec można korzenie europejskiej kultury. Wyraża on bowiem zarówno tradycję biblijną, jak i etos antyczny. Bogactwo odniesień zawartych w śpiewie gregoriańskim sprawia, że jest on przedmiotem wieloaspektowych badań naukowych i inicjatyw artystycznych. Temu zagadnieniu poświęcona jest kolejna, szesnasta już monografia naukowa z cyklu „Musica sacra”, wydana staraniem Katedry Muzyki Kościelnej Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku. Przeprowadzone w niej analizy dotyczą zarówno tożsamości i wielowiekowej tradycji śpiewu gregoriańskiego, jak również jego inspirującej obecności w muzyce współczesnej. Pierwsza część niniejszego tomu dedykowana jest refleksji nad teologicznymi, filozoficznymi i kulturowymi wyznacznikami śpiewu gregoriańskiego.
Wprowadzeniem do tej problematyki jest opracowanie autorstwa ks. Jacka Bramorskiego, teologa muzyki i kierownika Katedry Muzyki Kościelnej Akademii Muzycznej w Gdańsku, który wskazuje na teologiczno-historyczne źródła cantus gregorianus i jego szczególne znaczenie w liturgii Kościoła.
Ks. Piotr Wiśniewski, muzykolog, dyrektor Instytutu Nauk o Sztuce i kierownik Katedry Polifonii Religijnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, podejmuje próbę odpowiedzi na niezwykle ważne pytanie o to, czy chorał gregoriański jest jedynie reliktem przeszłości czy raczej wyzwaniem teraźniejszości. Śpiew gregoriański związany jest z szczególnym rodzajem notacji muzycznej, której poznanie stanowi warunek jego właściwej interpretacji.
Problematyka semiologiczna stała się przedmiotem dogłębnych analiz muzykologicznych zawartych w drugiej części niniejszego tomu. Siostra Susi Ferfoglia, organistka, gregorianistka, dyrektor Międzyuczelnianego Instytutu Muzyki Kościelnej i profesor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, podejmuje refleksję nad funkcją sanktgalleńskiej tristrophy izolowanej w relacji do tekstu. Natomiast ks. Mariusz Białkowski, semiolog, gregorianista, kierownik Katedry Muzyki Kościelnej Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu, bada różne funkcje rytmicznych znaków literowych celeriter i nectum w rękopisie Laon 239. Naukowa refleksja nad fenomenem śpiewu gregoriańskiego dotyczy także badań historyczno-muzykologicznych w zakresie zachowanych zabytków rękopiśmiennych, które są niezwykle cennym dziedzictwem kulturowym. Temu zagadnieniu poświęcona jest trzecia część monografii.
Katarzyna Danilewicz – doktorantka w Szkole Doktorskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, przeprowadza analizę źródłoznawczą offertorium Recordare Virgo Mater z Graduału z Sandomierza.
Marta Popowska, adiunkt w Katedrze Muzyki na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, analizuje śpiewy ordinarium missae w graduale Jana Olbrachta. Śpiew gregoriański jest nie tylko cennym dziedzictwem minionych wieków, ale także źródłem inspiracji dla dzisiejszej kultury muzycznej. Świadczy to o jego ponadczasowym charakterze i duchowej głębi. Zagadnieniu recepcji cantus gregorianus w muzyce współczesnej poświęcona jest ostatnia część niniejszej monografii.
Ks. Dariusz Sobczak, wykładowca na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i dyrektor Studium Muzyki Kościelnej Archidiecezji Gnieźnieńskiej, przeprowadza teologiczno-muzyczną analizę ars oratoria w Sanctus z Mszy na chór mieszany i podwójny kwintet dęty Igora Strawińskiego.
Poszukiwaniu inspiracji gregoriańskich w twórczości organowej gdańskiego kompozytora i organisty Stanisława Kwiatkowskiego (1930–2010) poświęcony jest artykuł autorstwa Roberta Kaczorowskiego, śpiewaka-barytona i organisty, wykładowcy Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku.
Anna Sawicka, wiolonczelistka i pedagog oraz Elżbieta Rosińska, akordeonistka i profesor Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku, podejmują w swym artykule analizę motywów zaczerpniętych z chorału gregoriańskiego w kompozycjach na wiolonczelę i akordeon na przykładzie ,,Hymnów’’ Ilkki Kuusisto.
Inspiracje gregoriańskie obecne we współczesnych kompozycjach są wyrazem poszukiwania przez twórców oryginalnej tożsamości w kulturze masowej. Tej problematyce poświęcony jest artykuł Marty Gabryelczak-Paprockiej, śpiewaczki, wykładowcy Studium Muzyki Kościelnej Archidiecezji Łódzkiej, która przedstawia wyniki własnych badań dotyczących kontekstu kulturowego w odbiorze chorału gregoriańskiego oraz świeckich utworów nim inspirowanych wśród młodego pokolenia.
Podjęte w niniejszej monografii wieloaspektowe analizy stanowią próbę odpowiedzi na pytanie o znaczenie śpiewu gregoriańskiego nie tylko jako dziedzictwa minionych wieków, ale także ciągle aktualnego przesłania muzycznego i duchowego piękna. Aby zrozumieć istotę cantus gregorianus, należy podjąć refleksję nad relacją pomiędzy teologią a muzyką oraz wiarą a kulturą. Tożsamość europejskiej kultury muzycznej wyrasta z korzeni antycznych i chrześcijańskich. Oddalanie się od tego źródła powoduje zagubienie duchowego wymiaru sztuki, co w konsekwencji prowadzi do jej wyobcowania i jałowości. Również liturgia, gdy pozbawiona zostaje blasku ponadczasowego piękna muzyki, przestaje przemawiać do serca współczesnego człowieka. Dlatego tak ważne jest odkrywanie na nowo muzycznego i duchowego skarbu, jakim jest śpiew gregoriański. W nim bowiem odnaleźć można syntezę dobra, prawdy piękna, która pozwala ocalić to, co w naszym świecie jest Boże i ludzkie.
Jacek Bramorski
Przedmowa
