Description
Nagranie zawiera utwory:
- Fantasiestücke op. 61
- Lyrica nova, op. 59
- Préludes, op. 40
- Piano sonata no. 2 in c sharp minor, op. 60
Sławomir Wilk – fortepian
[…] Na płycie, którą trzymają Państwo w ręku, zarejestrowałem fortepianowe dzieła Sergiusza Bortkiewicza, które moim zdaniem najpełniej ukazują jego kunszt kompozytorski. Napisane w latach 1931–1942 cztery cykle, reprezentują w pełni ukształtowany styl kompozytora, który sam określał siebie mianem romantyka i melodysty. Właśnie melodyka, harmonia oraz budowa formalna były dla kompozytora szczególnie ważne w procesie twórczym. Mimo iż słuchacze z pewnością bez problemu dostrzegą w jego dziełach fascynację muzyką Chopina, Czajkowskiego, Rachmaninowa czy Skriabina, to jego wielka wrażliwość i wyobraźnia dźwiękowa, w połączeniu ze znakomitym wyczuciem specyfiki fortepianu oraz wrodzonym darem do tworzenia „wpadających w ucho” melodii, kreują indywidualny styl, który jest łatwo rozpoznawalny i urzekający dla słuchacza.
Lyrica Nova op. 59, skomponowany w 1940 roku zbiór 4 lirycznych utworów o zróżnicowanym charakterze, które przykuwają uwagę pięknymi melodiami. Posiadają ciekawą kolorystykę harmoniczną i dynamiczną, co tworzy niepowtarzalną aurę dzieła. Pierwszy utwór, Con moto affettuoso, jest bardzo różnorodny emocjonalnie, ukazuje pełen wachlarz uczuć: od pasji i namiętności po rezygnację i chwile refleksji. Druga kompozycja cyklu, Andantino, jest bardziej stonowana i prowadzi słuchacza w nostalgiczny, refleksyjny świat, przepełniony zadumą. Trzecie ogniwo cyklu, również Andantino, przenosi w krainę barwnych imaginacji, pięknych minionych chwil – jest wspomnieniem pierwszych, niczym nieskalanych uczuć. Cykl kończy Con slancio, przepełnione dumą i optymizmem.
7 Preludiów op. 40, dedykowane pianistce Marii Neuscheller, zostały napisane w 1931 roku w Berlinie. Jest to kolejny zbiór preludiów napisanych przez Bortkiewicza po opusie 5. i 33. W omawianym cyklu zauważalne są silne wpływy twórczości Chopina i Skriabina, których kompozytor był gorącym entuzjastą. Ma to swoje szczególne odzwierciedlenie w warstwie harmonicznej i zastosowanej fakturze. Każde z Preludiów może istnieć jako odrębne lub stanowić jedną całość. Niewątpliwie kompozytor zestawia ze sobą poszczególne preludia na zasadzie kontrastu: taneczne i improwizacyjne Allegretto (Fis-dur) z zadumanym Andante (h-moll), zalotne i pełne miłosnych uniesień Con moto (E-dur) z pełnym tęsknoty Sostenuto (Fis‑dur), wesołe, przywołujące ludowe motywy Allegro (D-dur) z pełnym cierpienia i żalu Andante dolente (fis-moll). Cykl kończy niezwykle efektowne i pełne temperamentu Appassionato (E-dur).
II Sonata fortepianowa cis-moll op. 60, skomponowana w 1942 roku, dedykowana Hansowi Ankwiczowi-Kleehovenowi, jest moim zdaniem, najciekawszym dziełem w twórczości fortepianowej Sergiusza Bortkiewicza. Już jej premierowe wykonanie było wielkim sukcesem i zostało entuzjastycznie przyjęte przez publiczność i krytyków. Niestety, z powodu działań wojennych, nie doczekała się publikacji za życia kompozytora. Słychać w niej silne wpływy muzyki Rachmaninowa i Chopina.
Część pierwsza, Allegro ma non troppo, ma formę allegra sonatowego z pełnym pasji tematem pierwszym, który stanowi doskonały kontrast z melancholijnym tematem drugim. Część druga, Allegretto, to kapryśny, mroczny marsz o budowie okresowej. W środkowym fragmencie widoczne są nawiązania do tanecznej formy poloneza, będące momentem dającym pozorne uczucie triumfu – wytchnienia przed powrotem pełnego grozy marsza. Centralnym punktem sonaty jest piękna część trzecia (Andante misericordioso), która w tak efektowny sposób łączy lirykę instrumentalną z chorałem. Wstęp swoim charakterem przypomina rosyjski hymn prawosławny, po którym następuje przepiękna melodia nacechowana żarliwymi, romantycznymi emocjami, będąca osobistym wyznaniem kompozytora. W zakończeniu części Bortkiewicz wycisza nagromadzone emocje, powracając do przytoczonego we wstępie hymnu. Finał sonaty stanowi zwarte Agitato, które prowadzi do zaskakującego powrotu namiętnego tematu części pierwszej w durowej odsłonie. Symbolizuje to ostateczny triumf kompozytora, obrazujący jego ogromną siłę woli w obliczu wszelkich przeciwności losu.
Fantasiestücke op. 61 napisane w roku 1942 dedykowane Egonowi Kokitsowi w wyniku zawirowań polityczno-historycznych zostały wydane oficjalnie dopiero w 2018 roku przez wydawnictwo Simrock w Berlinie. Cykl składa się z sześciu utworów: Otwiera go krótkie i melancholijne Warum? (Dlaczego?), po którym następuje Ein Traum (Sen) kompozycja przypominjąca pieśń nocy, o eterycznej, zmysłowej harmonii. Nastrój ten przerywa niespokojne i dramatyczne …und das Erwachen (… i Przebudzenie), połączone attacca z wcześniejszym utworem. Kolejne pozycje to żartobliwa Humoreske (Humoreska) oraz elegancki walc Sie tanzt (Ona tańczy). Cykl wieńczy Serenade (Serenada), w której występują charakterystyczne motywy dwudźwiękowe i śpiewna melodia w partii lewej ręki.
Strona tytułowa rękopisu wskazuje na to, iż Bortkiewicz zmienił swój zamysł co do kolejności utworów. Początkowo cykl rozpoczynać miało Sie tanzt, kolejno Humoreske, Serenade, Warum?, Ein Traum, a kończyć …und das Erwachen. Taka kolejność z pewnością zmieniłaby percepcję emocjonalną dzieła. Wielokrotnie podejmowałem próbę wykonania cyklu w obu wersjach i stwierdzić mogę, iż ta zatwierdzona ostatecznie przez Bortkiewicza najlepiej obrazuje ideę twórczości Bortkiewicza i pozostaje w zgodzie z jego życiową postawą. Mimo wszelkich przeciwności, z jakimi przyszło mu się zmagać się w swoim życiu, nigdy nie zatracił optymizmu, a jego utwory napełniają słuchacza nadzieją i otuchą.
Mam nadzieję, iż płyta z dziełami fortepianowymi Sergiusza Bortkiewicza dostarczy Państwu wiele radości ze słuchania i odkrywania tych zapomnianych kart literatury fortepianowej; zabierze Państwa w piękną, emocjonalną wędrówkę oraz sprawi, iż Sergiusz Bortkiewicz „non omnis moriar”, o czym marzy chyba każdy kompozytor.
[z bookletu płyty]
Sławomir Wilk
